Nie tak dawno temu, bo na początku XX wieku to, co i jak się jadło świadczyło o pochodzeniu i statusie społecznym danej osoby. Nieumiejętność posługiwania się sztućcami był nie tylko źle odbierany, ale na dodatek świadczył o niskiej klasie i braku obycia, często nadając łatkę osoby, z jaką nie warto się zadawać (pamiętacie Wokulskiego, jak na obiedzie u Łęckiej został okrutnie potraktowany z racji braku posługiwania się odpowiednio sztućcami?). Na szczęście dzisiaj minęły te czasy, kiedy tak srogo oceniano ze względu na styl jedzenia, niemniej nadal bardzo wiele osób nie potrafi sobie poradzić z podstawowymi zasadami savoir-vivre przy stole.
Dzisiejszy wpis rozpoczyna cykl poświęcony kulturze jedzenia. Uprzedzając pytanie, nie traktuje o tak dogłębnych szczegółach jak sposób jedzenia homara lub bezy, lecz o podstawowych zasadach zachowywania się przy stole. Nie każdy był w stanie nauczyć się tego w domu, nie każdemu wpadła do rąk dobra książka na ten temat. Posiłkując się własnym doświadczeniem, poradnikiem Ewy Sawickiej oraz wywiadami prasowymi z przedstawicielami dyplomacji, wprowadzę Was w świat savoir-vivre przy stole.
Jak układać sztućce na stole?
Sztućce na stole układa się wedle zasady, iż te, z których korzysta się na samym początku, leżą najdalej od talerza. Sztućce deserowe kładzie się na górze. Po prawej stronie kładzie się noże (za łyżką do przystawek) oraz łyżkę do zupy. Widelec do dania znajduje się po lewej wedle zasady: najbliżej talerza widelec do dania głównego, dalej widelec do ryb oraz widelec do przystawek. Po tej stronie może się także znaleźć łyżka do spaghetti (wówczas widelec znajduje się po przeciwnej). Nożyk do masła znajduje się na specjalnym, małym talerzyku po lewej stronie zastawy.
Rodzaje sztućców można podzielić na sztućce podstawowe (łyżka, widelec, nóż, widelczyk do ciast oraz mała łyżeczka) oraz sztućce wykwintne (np. widelec do raków, sztućce do otwierania ostryg). Potrawy podajemy w kolejności: przystawki zimne, przystawki gorące, zupy, dania rybne i mięsne, sery, deser, owoce, kawa i herbata.
Ogólna zasada posługiwania się sztućcami
- Raz użytych sztućców nie wolno odkładać na obrus.
- Nie opieramy sztućców o brzeg talerza.
- Nóż zawsze trzyma się w prawej, a widelec w lewej ręce.
- Po zjedzeniu zupy łyżkę odkłada się na talerz płaski, nigdy nie wkłada się z powrotem do głębokiego talerza.
- Jeśli nie skończyliśmy dania, to układamy sztućce skośnie na krzyż.
- Ułożenie sztućców równolegle do siebie oznacza zakończony posiłek.
- Między sztućcami powinna być przerwa 1centymetra.
- Wszystkie sztućce muszą pochodzić z jednego kompletu.
- Nie odchyla się małego palce od reszty dłoni, jest to bardzo nieeleganckie.
- Nie wolno wkładać noża miedzy zęby widelca.
Jak posługiwać się sztućcami?
Łyżka: duża łyżka przeznaczona jest do zup w głębokich talerzach, zaś zupy lub kremy podane w małych miseczkach (bulionówkach) je się małymi, okrągłymi łyżkami. Nie wolno nabierać całej porcji jedzenia na łyżkę, bo można pobrudzić naczynie lub obrus, zalecane są mniejsze porcje, ok. ¾ całej objętości łyżki. Nie dmuchamy na gorące danie, lecz czekamy aż chwilkę ostygnie (tutaj warto jest sięgać po porcje z brzegu talerza, gdzie zupa jest chłodniejsza).
Widelec: widelec podstawowy ma trzy zęby, ten do ryb jest wielkościowo mniejszy i ma szersze rozstawienie ząbków, widelec deserowy ma dwa ząbki, zaś widelec z długimi i dwoma ostrymi ząbkami jest przeznaczony do jedzenia skorupiaków. Widelec do przekąsek ma cztery ząbki i znajduje się najdalej od talerza. Widelcem rozdrabnia się ziemniaki i makarony, a także zieloną sałatę.
Nóż: ten z ostrymi, drobnymi ząbkami przeznaczony jest do mięs (głównie steków) i twardych pokarmów; klasyczny nóż służy tylko do krajania jedzenia, a nie do nakładania na widelec! Malutki nożyk przeznaczony jest do owoców. Noża nie używa się dokrojenia ziemniaków lub makaronu, ponieważ rozdrabnia się je widelcem. Nóż do ryb jest tępy i nieco wypukły, aby oddzielić mięso od ości.
Łyżeczka: o dziwo, nie służy do jedzenia deserów, lecz mieszania napojów oraz wyjmowania owoców z kompotu. Największa, długa łyżeczka służy do jedzenia deserów typu budyń lub kasza jaglana z sosem, średnia o standardowej długości przeznaczona jest do herbaty, zaś najmniejsza do kawy.
Jak trzymać sztućce?
Łyżka: trzyma się ją między kciukiem i palcem serdecznym; pod żadnym pozorem nie wolno trzymać jej cała dłonią, jest to dozwolone jedynie dzieciom.
Widelec: nie nakłuwa się jedzenia na widelec, lecz delikatnie nabiera. Czasami może być to kłopotliwe, stąd wymagana jest obecność noża, który pomaga pokroić jedzenie na mniejsze, poręczniejsze porcje. Widelec trzyma się tak samo jak łyżkę.
Nóż: palec serdeczny ma się opierać na dłoni.
Warto mieć na uwadze, iż bardzo wiele zależy od kultury danego kraju: na przykład we Francji można przy pomocy kawałka chleba zebrać sos na talerzu, a w krajach skandynawskich widelec trzyma się wyłącznie grzbietem do góry (w Polsce różnie to wygląda). W kulturze europejskiej kraja się jedynie małe porcje, które zaraz zostaną zjedzone, zaś w kulturze amerykańskiej kroi się całe mięso od razu. To tylko jedne z nielicznych przykładów traktujących o różnicach między poszczególnymi kulturami, dlatego nie warto przywiązywać tak wielkiej wagi do savoir-vivre przy stole. Znacznie lepszym rozwiązaniem jest zdobycie informacji o kulturze jedzenia w danym kraju – wówczas nie urazi się gospodarzy. Zgodnie z przysłowiem: co kraj, to obyczaj!
To wszystko, jeśli mowa o posługiwaniu się tradycyjnym kompletem sztućców. Mam nadzieję, że umiejętnie wytłumaczyłam ich przeznaczenie oraz zasady używania. Dla mnie bardzo pomocna okazała się grafika z rodzajami sztućców, dzięki temu w czasie przyjęć weselnych lub pobytu w restauracji nie miałam problemów z prawidłowym zidentyfikowaniem i posługiwaniem się sztućcami.
W kolejnym wpisie zdradzę sekrety posługiwania się zastawą, a także przedstawię prawidłowy dobór szkła do alkoholu oraz dobór dekoracji i układania serwetek.
Źródło inspiracji: Ewa Sawicka, Savoir-vivre. Przy stole. W pracy. Wyd. Zebra, Bielsko Biała 2007, wyd. I, ISBNL 83-60491-14-3.
